آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان :

کودک امروز زمانی که متولد می‌شود قبل از اینکه پدر و مادر خود را ببیند، تکنولوژی را می‌بیند؛ کودک تا چشمش را به جهان باز می‌کند، گوشی موبایلی را می‌بیند که پدر و مادرش پشت دوربین آن ایستاده‌اند و می‌خواهند با کمک گوشی لحظات ابتدایی زندگی فرزندشان را ثبت کنند.

فرزند نوپای ما، پا به پای تکنولوژی بزرگ می‌شود تا به جایی می‌رسد که نقش تکنولوژی به حدی در زندگی‌اش بزرگ شده که دیگر بدون استفاده از آن امکان ادامه‌ی زندگی را ندارد و برای برطرف کردن ابتدایی‌ترین نیازهایش به تکنولوژی احتیاج پیدا می‌کند.

عصر تکنولوژی

عنوانی گویاتر از «عصر تکنولوژی» برای عصری که در آن به سر می‌بریم نمی‌توان یافت. شاهد چنین ادعایی هم آن است که امروزه، تکنولوژی در تمامی جنبه‌های زندگی ما، از زندگی خصوصی گرفته تا دانشگاه و محیط کار و عرصه‌ی عمومی رخنه کرده است و زندگی بدون نمونه‌های عملی از تکنولوژی همچون تلفن همراه، اینترنت، بانکداری الکترونیک و… تقریباً غیرممکن است.

امروزه انسان از همان روزهای ابتدایی تولدش سوژه‌ی مصرف کننده‌ی تکنولوژی می‌شود. والدین برای سرگرم کردن کودکانشان آن‌ها‌را در معرض انیمیشن‌ها و بازی‌های کامپیوتری قرار می‌دهند. خیلی از فرزندان حتی قبل از اینکه به پنج سال برسند گوشی موبایل را در دست می‌گیرند و تمام زیر و روهای اپلیکیشن‌های موبایلی را از بر می‌شوند.

دنیای دیجیتال برای کودکان جذاب است. بچه‌ها دوست دارند ساعت‌ها با موبایل و کامپیوتر بازی کنند، دنیای دیجیتال را بشناسند و بازی‌های بیشتر و متنوع‌تری کشف کنند.

زندگی در دنیای دیجیتال اعتیادآور است و انسان را در خود غرق می‌کند. دنیای دیجیتال به حدی عمیق است که انسان‌ها، از کودکان گرفته تا بزرگسالان دوست دارند تمام وقت خود را در این دنیا صرف کنند و تا جایی که امکان دارد از جذابیت‌های این دنیا استفاده کنند تا به ساحل آن برسند، البته دنیای دیجیتال پایانی ندارد.

اما دربرابر این حرص و عطش بی‌پایان انسان که از کودکی تا پیری گریبان‌گیر اوست، چگونه می‌توان مقاومت کرد؟

فرزند عصر تکنولوژی

تا زما‌نی‌که ما و فرزندانمان صرفا از ابزارهای الکترونیک مثل کامپیوتر، لپ‌تاپ، گوشی موبایل، تبلت، اپلیکیشن‌ها و بازی‌ها و حضور در شبکه‌های اجتماعی استفاده ‌می‌کنیم، به جای اینکه تکنولوژی در خدمت ما باشد، ما در خدمت تکنولوژی هستیم. در این حالت ما قدرت تصمیم‌گیری زندگی‌مان را بدون کمترین مقاومتی به او اهدا کرده‌ایم. پس در این صورت نمی‌توانیم خود را «فرزند عصر تکنولوژی» یا «عضو نسلی از عصر تکنولوژی» بنامیم.

بسیاری از پدر و مادرها وقتی مشاهده می‌کنند، فرزندشان در سنین پایین با گوشی موبایل بازی‌ می‌کند و به جزییات کار با اپلیکیشن‌ها کاملا وارد است، ذوق می‌کنند و به غلط این رفتار را ناشی از پیشرفت فرزندشان می‌دانند. در صورتیکه این رفتار بیشتر از اینکه ناشی از پیشرفت باشد، نشانی از این است که با تبدیل کودک به یک فرد مصرف کننده، جلوی پیشرفت او گرفته شده ‌است.

به عبارت دیگر کودکی را که بلد است چگونه ایمیل ارسال کند، با دوستان خود چَت کند، در اپ‌های پیام‌رسان عضو شده و با سایر کاربران به تعامل بپردازد و ساعت‌ها از روزش را با موبایل سپری کند، هرگز نمی‌توان کودکی دیجیتالی نامید؛ بلکه کودکی را می‌توان کودک عصر دیجیتال نامید که بتواند عنان ابزارهای دیجیتال را در دست گیرد، از طریق آن‌ها یاد بگیرد و نوآوری و خلاقیت به خرج دهد و به طور کلی مصرف‌کنندهٔ صِرف نباشد.

این مسئله که چگونه می‌توانیم در ساختار عصر دیجیتال تولیدکننده باشیم و به معنای واقعی «فرزند عصر دیجیتال» باشیم، باید از کودکی آموزش داده شود.

حالا این سوال پیش می‌اید که با چه مهارتی می‌توان کودکان را دربرابر این موج مجهز کرد؟

به طور دقیق نمی‌توان به این سوال پاسخ داد اما قطع به یقین یکی از این ابزارهایی که می‌شود کودکان را از مصرف کننده‌ی صرف به تولیدکننده تبدیل کنیم، اموزش اصول برنامه ‌نویسی است.

آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان

تمامی فناوری‌هایی که پیش از این مثال زدیم و فناوری‌هایی هر روزه در محیط پیرامون خود مشاهده می‌کنیم یک وجه مشترک دارند و آن هم این است که توسط شرکت، تیم و یا حتی فردی طراحی شده یا بهتر بگوییم کدنویسی شده‌اند.

در این مقاله هم قصد داریم اهمیت آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان بپردازیم و مهارت‌هایی که بچه‌ها در این راه یاد می‌گیرند را بررسی کنیم.

آموزش برنامه نویسی به کودکان و نوجوانان موضوع مهمی است که این روزها در جهان بسیار مورد توجه قرار گرفته است. یادگیری آسان و سریع در سنین پایین‌تر یکی از ویژگی های دوران کودکی و نوجوانی است.  از این نظر آموزش مهارت های کلیدی زندگی به کودکان در این سنین اهمیت ویژه ای دارد. در این میان آموزش برنامه نویسی به کودکان و نوجوانان، به عنوان یکی از مهم‌ترین مهارت‌های کلیدی قرن ۲۱،  مورد توجه کشورهای پیشرفته‌ی جهان قرار گرفته است.

اهمیت یادگیری برنامه‌نویسی

اهمیت یادگیری برنامه‌نویسی برای نسل‌های جدید باعث شده‌است که کشورهای تراز اول دنیا تمام تلاش خود را به کار بگیرند تا امکانی برای رشد، توسعه و خودباوری نسل جدید در زمینهٔ علوم کامپیوتری به‌خصوص برنامه‌نویسی فراهم سازند. برای اثبات این ادعا هم می‌توان به جنبش‌های سازمان‌های غیرانتفاعی مثل code.org اشاره کرد ( بد نیست بدانید که بنیان‌گذاران  code.org دو برادر دوقلوی ایرانی به نام‌های هادی و علی پرتوی هستند) که حرکتی به منظور اموزش رایگان برای آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان و نوجوانان علاقمندسراسر جهان به راه انداخته‌اند.

آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان در دنیا

کشورهایی مثل انگلستان، آمریکا، استونی و …از جمله کشورهایی هستند که بستر مناسبی برای یادگیری برنامه‌نویسی کودکان و نوجوانان فراهم آورده‌اند. در ژاپن، دولت تصمیم گرفته تا برای بهبود خلاقیت و ارتقاء تفکر منطقی کودکان، آموزش برنامه‌نویسی را در مدارس اجباری کند. قرار است این برنامهٔ آموزشی در مدارس ابتدایی از سال ۲۰۲۰ و در مدارس راهنمایی از سال ۲۰۲۱ و در دبیرستان از سال ۲۰۲۲ اجرایی شود.

«چینی‌ها آموزش کدنویسی به کودکان را قبل از ورود به پیش‌دبستانی آغاز کرده‌اند. برخی از خانواده‌های چینی قبل از اینکه کودکانشان به پیش‌دبستانی بروند، برنامه‌نویسی را به آن‌ها می آموزند. در بریتانیا هم کلاس‌های آموزشی برنامه‌نویسی برای کودکان بالای پنج سال برگزار می‌شود»[از چکیده ارائه آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان»

باراک اوباما رئیس‌جمهور سابق آمریکا نیز با توجه به اهمیت آموزش برنامه‌نویسی اعلام کرد که دولت مبلغ چهار میلیارد دلار برای اجرای این طرح سرمایه‌گذاری کرده است. 

 Mitchel Resnick، دانشمند مطرح علوم کامپیوتری دانشگاه MIT و مدیر بخش گروه Lifelong Kindergarter  در MIT Media Lab و همچنین خالق زبان برنامه‌نویسی Scratch که مخصوص کودکان هشت سال به بالا است، اعتقاد دارد که: «در قرن 21 هر بچه‌ای که اصول برنامه‌نویسی را بلد نباشد بی‌سواد است»

استیو جابز هم می‌گوید: «همه‌ی کودکان باید برنامه نویسی یاد بگیرند».

آموزش برنامه نویسی به کودکان در ایران

در ایران نیز، بعضی از مدارس غیر انتفاعی آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان را در برنامه درسی خود گنجانده‌اند، اما با توجه به بالا بودن شهریه‌های مدارس غیرانتفاعی ممکن است بسیاری از خانواده‌ها امکان ثبت‌نام فرزندانشان را در این مدارس نداشته باشند و برای بسیاری از فرزندان فرصت اموزش برابر فراهم نشود. در این صورت خانواده‎‌ها فرزندانشان را در موسسه‌های اموزشی که شهریه‌های خیلی پایین‌تری دارند ثبت نام می‌کنند تا کودکشان از سایر بچه‌ها عقب نماند.

اما ما در این مقاله قصد نداریم «باید»ی به شما تحمیل کنیم یا شما را تهدید کنیم به اینکه «اگر فرزندتان برنامه نویسی یاد نگیرد بیسواد است» ویا «در آینده شغلی هم برایش پیدا نمی‌شود».

اگر فرزند من به برنامه‌نویسی علاقه نداشته باشد، چه؟

شاید این سوال در ذهن شما پیش بیاید که مثلا فرزند من دوست دارد در آینده فلسفه بخواند و فیلسوف شود، در این صورت آموختن برنامه نویسی چه فایده‌ای برای او دارد؟

ما در جواب شما می‌گوییم آموختن برنامه‌نویسی باعث می‌شود که فرزند شما در آینده فیلسوف بهتری شود؛ دورانی که مدرسه می‌رفتید را به یاد بیاورید، همه‌ی ما در دورانی که مدرسه می‌رفتیم واحد درسی به نام جغرافیا داشتیم و برای رفتن به مقاطع بالاتر باید آنرا پاس می‌کردیم. آیا الان با پاس کردن چند کتاب جغرافیا، همه ی ما جغرافی‌دان شده‌ایم؟ نه.

در آن زمان جغرافی را برای این می‌ آموختیم که محیط خود را بهتر بشناسیم و الان هم در پیش پا افتاده‌ترین موقعیت‌ها جغرافیای مدرسه‌مان باعث شده است که مسیرمان را بهتر بشناسیم.

آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان هم مثل همین موضوع ‌است، کودک با استفاده از این مهارت می‌تواند خلاقیت خود را شکوفا کند و کودکان باید بدانند چه‌طور این ابزار را با روشی خلاقانه، غیرمعمول و امتحان‌نشده به کار ببرند. در ضمن، همان‌طور که با یادگیری، خواندن و درک مطلب ما می‌توانیم چیزهای جدیدی یاد بگیریم و بنویسیم، با یادگیری برنامه‌نویسی نیز می‌توان مسائل جدید را با کدنویسی آموخت.

اهمیت آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان

1_برنامه‌نویسی مهارت‌های منطقی را به کودکان می‌آموزد:

به نظر می‌رسد که مهم‌ترین جنبه‌ی آموزش برنامه‌نویسی این باشد که یادگیری چنین مهارتی، به کودکان در یادگیری منطق و استدلال کمک می‌کند. هدف اصلی برنامه‌نویسی، حل مسئله است و انجام این کار، به یک رویکرد منظم احتیاج دارد. از آنجایی که کدنویسی به کامپیوتر می‌گوید که چه کاری را باید انجام دهد، کودک شما در نهایت یاد می‌گیرد با مرور زمان، مانند یک کامپیوتر منظم فکر کند.

«اشکال‌زدایی یکی از بخش‌های بزرگ این روند است. هنگامی که کودک شما یک برنامه را اجرا می‌کند و نتیجه کار چیزی نیست که انتظار آن را داشته، می‌تواند به درون کد رجوع کرده و دلیل مشکل را بیابد. مشاهده دقیق نحوه عملکرد گام به گام یک برنامه، به او اجازه می‌دهد تا منطق کد را دنبال و سپس محل وجود خطا را شناسایی کند. علاوه بر این، همه چیز در برنامه‌نویسی واضح و روشن است. فراموش کردن یک نقطه‌ویرگول (؛) یا یک اشتباه تایپی ساده می‌تواند تفاوت بین عملکرد صحیح برنامه یا ظاهر شدن یک پیغام خطا را مشخص کند. این موضوع، رعایت نظم و ترتیب را به برنامه‌نویسان جوان می‌آموزد.

پس از اینکه کودکان، راه حلی برای مشکلات برنامه‌نویسی خود پیدا کردند، چالش آموزشی دیگر، یافتن روش‌های اجتناب از این مشکلات است. این مسئله در مقیاس بزرگ، باعث ایجاد برنامه‌هایی می‌شود که از نظر حافظه و زمان کارآمدی بیشتری دارند. به علاوه، کاهش پیچیدگی کد و «سربار»  (Overhead) از مهم‌ترین اصولی به شمار می‌روند که در حوزه‌های دیگر زندگی نیز تأثیرگذار هستند. » [فرادرس]

 

آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان همکاری و تعامل سازنده را به آنها یاد می‌دهد

هر آدمی می‌تواند خودش به تنهایی کدنویسی کند. با این وجود، فردی که در حال یادگیری برنامه‌نویسی است، بعضی اوقات مجبور به گرفتن برخی از کدها از شخص دیگری می‌شود. این کار سرقت نیست بلکه عاملی است برای تشویق و ترغیب فرد به یادگیری کدنویسی.

اگر یک شخص، تابعی را برای اجرای یک کار خاص ایجاد کرده باشد، دوباره‌نویسی آن به نحوی هدر دادن زمان محسوب می‌شود. این کار، باعث می‌شود که کودک هم زمان کمک گرفتن از دیگران را تشخیص دهد و هم چگونگی اقتباس کار دیگران برای کار خود را یاد بگیرد.

اگر در محیط‌های کاری حرفه‌ای مشغول هستید، می‌بینید که همکاری بین اعضای تیم، کار متداولی است. امکان دارد شما از بعضی کدهای همکارانتان دوباره استفاده کنید. همکاران شما هم به همین شکل ممکن است از شما کمک بخواهند. درمورد کودکانی که بر روی یک پروژه درسی کار می‌کنند، این مسئله باعث یادگیری تشخیص نحوه تأثیر کد آن‌ها بر دیگران و چگونگی همکاری نزدیک با افراد دیگر می‌شود.

– توانایی حل مسأله

زمانیکه بچه‌ها مشغول کدنویسی می‌شوند طبیعتا مشکلاتی در سر راهشان پیدا می‌شود که آنها برای ادامه‌ی راهشان باید این مشکلات را حل کنند. آنها در این راه یادمی‌گیرند که چگونه مشکلات را برای آسان‌تر حل کردنشان به قطعات کوچکتر تقسیم کنند. تفکر محاسباتی به شما می آموزد که چگونه برای مقابله با مشکلات بزرگ‎‌تر باید آنها را به مجموعه‌ای از مشکلات کوچکتر و قابل کنترل‌تر تقسیم کنید. برنامه‌نویسی یکی از راه‌هایی است که از آن طریق می‌توان تفکر ریاضیاتی را به بچه‌ها آموزش داد.

هنگامیکه کودکان یک برنامه را طراحی کرده و دست به دیباگ کردن یک برنامهٔ خراب می‌زنند، ایشان با مهارت‌های حل مسأله دست‌وپنجه نرم می‌کنند. با کدنویسی، بچه‌ها به صورت ناخودآگاه به یادگیری منطق می‌پردازند و بچه‌ها یاد می گیرند چطور با مشکل منطقی و تفکر محاسباتی روبرو شوند. باتوجه به اینکه این کار با بازی صورت می‌گیرد، انها اصلاً از این کار خسته نمی‌شوند. فراگرفتن تفکر منطقی یک ابزار قدرتمند در مدرسه، کار و زندگی محسوب می‌شود.

آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان = آموزش تفکر انتقادی به آنها

یادگیری مهارت‌ تفکر انتقادی نه فقط در علوم کامپیوتری بلکه در زندگی شخصی نیز حائز اهمیت‌است. تفکر انتقادی به کودک می‌آموزد تا دامنهٔ دیدش را وسعت بخشد و چالش‌های بزرگ را به مشکلات قابل‌حل‌تر و کوچک‌تر تقسیم کنند. در واقع، آن‌ها قادر خواهند بود تا میان مسائل مختلف روابط منطقی ایجاد کنند و یاد‌بگیرند چه‌طور شرایط مختلف را به درستی تحلیل کنند. داشتن این نوع از مهارت فقط مخصوص کسانی که می‌خواهند در آینده مهندس نرم‌افزار شوند نیست بلکه برای همهٔ افراد ضروری است چرا که به آن‌ها کمک می‌کند تا به اهداف بزرگ و مهمی که در زندگی دارند دست یابند.

رشد استعداد و خلاقیت با آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان

کودکان استعدادهای فراوانی دارند که حتما باید کشف شوند. هم‌چنین همه‌ی کودکان به شیوه‌ی خودشان خلاق هستند. خیلی از بچه‌ها ایده‌هایی دارند که گاهی اوقات نمی‌توانند آن‌ها را از حالت بالقوه به بالفعل درآورند و یا اگر هم بتوانند، نهایتاً در قالب یک فضای دوبُعدی همچون نقاشی، آبرنگ و … نمود عینی پیدا خواهند کرد اما با یادگیری مهارت‌های کدنویسی، می‌توان این خلاقیت را به شکلی نوین شکوفا ساخت. در واقع با بهره‌گیری از زبان‌هایی که برای کودکان طراحی شده‌اند، کودکان قادر خواهند بود تا در قالب گیم، انیمیشن، داستان‌سرایی و … ایده‌های خود را بالفعل کنند.

آموزش برنامه ‌نویسی به کودکان باعث رشد اعتماد به نفس آنها می‌شود

زمانیکه کودک ما، برنامه ای، هر چند کوچک را به اتمام می رساند، حاصل شدن نتیجه باعث افزایش اعتماد به نفس او خواهد شد و این امر توانایی حل مسائل پیچیده تری را به او می دهد.

 کودکان به راحتی برنامه نویسی را یاد می‌گیرند

 یادگیری کدنویسی به این شکل است که هرچه در سنین پایین‌تر شروع شود، سریع‌تر فرا گرفته شده وبالطبع نهادینه‌تر خواهد شد.

اگر برای یادگیری برنامه‌نویسی یک دوره زمانی بخصوص را تعیین کنیم، سنین پایین بهترین زمان است. کودکان امروزی، به میزان زیادی با نحوه استفاده از تکنولوژی آشنایی دارند و بسیاری از این فعالیت‌ها می‌توانند به خوبی منجر به فراگیری برنامه‌نویسی شوند. کودک شما از وقت آزاد زیاد و ذهنی توانمند در یادگیری مفاهیم جدید بهره می‌برد. از این‌رو، بهتر است کدنویسی را در همین هنگام به او معرفی کنید.

کسب درامد با برنامه نویسی

همانطور که اول مقاله گفته شد در عصر دیجیتال همه خدمات به سوی الکترونیکی شدن پیش می روند. به این شکل که تقریبا در آینده هر شغلی نیاز به درک اولیه‌ای از علم نرم‌افزار دارد. این اتفاق باعث افزایش موقعیت های کاری برای برنامه نویسان شده است. آموزش مهارت های برنامه نویسی به کودکان می‌تواند تضمین دهنده‌ی این امر باشد که ما آنها را برای شغلی مناسب در آینده آماده کرده‌ایم. و فرزندان ما در بزرگسالی، زمان شروع به کار، افرادی با تجربه خواهند بود چراکه زمان زیادی برای آزمون و خطا داشته اند.